Η εμπορευματοκιβωτίωση των φορτίων (containerization) έφερε την επανάσταση στον χώρο της μεταφοράς καθιστώντας δυνατή την μετακίνηση μικρών ποσοτήτων εμπορευμάτων, την προσέγγιση παγκόσμιων προορισμών σε τακτά δρομολόγια και την ελαχιστοποίηση του κόστους μεταφοράς. Το μεγαλύτερο τίμημα που έφερε, δυστυχώς, μαζί της ήταν η διευκόλυνση του λαθρεμπορίου καθώς τα φορτία βρίσκονται συσκευασμένα εντός του σιδερένιου περιβλήματος καθιστώντας αδύνατο τον εύκολο έλεγχο του περιεχομένου. Για λόγους, λοιπόν, ασφάλειας και καταπολέμησης του λαθρεμπορίου, τα Τελωνεία ανά τον κόσμο έχουν θεσπίσει διαδικασίες προφύλαξης και πάταξης του φαινομένου. Οι Τελωνειακοί έλεγχοι προκύπτουν κατά κανόνα σε εμπορεύματα Τρίτων Χωρών κατά την εισαγωγή τους ή την εξαγωγή τους, δηλαδή αφορούν προϊόντα μη Κοινοτικής προέλευσης τα οποία διακινούνται με εμπορευματοκιβώτια (containers). Σε προϊόντα κοινοτικής προέλευσης κατά την εισαγωγή τους δεν γίνονται έλεγχοι παρά μόνον ο αρχικός έλεγχος εγγράφων όπου βεβαιώνεται η κοινοτική προέλευση τους. Σε εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις όπου οι Τελωνιακές Αρχές έχουν υπόνοιες ή πληροφορίες ότι συντελείται τελωνειακό έγκλημα προχωρούν σε ελέγχους και στα κοινοτικά φορτία. Ποιοι είναι οι πιθανοί έλεγχοι που ενδέχεται να πραγματοποιηθούν στο φορτίο; Η διαδικασία ελέγχου που θα ακολουθηθεί ορίζεται με την κατάθεση του τελωνειακού παραστατικού, η οποία γίνεται ηλεκτρονικά μέσω του λογισμικού icisnet στο διαδίκτυο. Η επόμενη φάση είναι να πραγματοποιηθεί ο έλεγχος επικινδυνότητας (risk system) του φορτίου από τον Προϊστάμενο της Υπηρεσίας στην οποία κατατέθηκε το συγκεκριμένο παραστατικό, ο οποίος με τη σειρά του μπορεί να δώσει τις παρακάτω εντολές ελέγχου στους ελεγκτές: 1. Χωρίς έλεγχο – κατά δήλωση. Ο προϊστάμενος της Τελωνειακής Υπηρεσίας ορίζει να προχωρήσουν οι διαδικασίες χωρίς να προβούν σε περαιτέρω έλεγχο και να δεχθούν οι αρμόδιοι την περιγραφή και την ποσότητα του εμπορεύματος κατά δήλωση του φορτωτή. Στις περιπτώσεις διαμετακόμισης (in transit) δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα εξαίρεσης. 2. Έλεγχος εγγράφων. Σε αυτή την περίπτωση ελέγχονται μόνο τα εμπορικά έγγραφα του φορτίου χωρίς να απαιτείται το άνοιγμα του εμπορευματοκιβωτίου. 3. Φυσικός Έλεγχος. Αυτή είναι η πληρέστερη εκδοχή ελέγχου αφού απαιτείται η φυσική παρουσία του Τελωνειακού υπαλλήλου και του συναλλασσόμενου, συνήθως μέσω του εκπροσώπου του. Το εμπορευματοκιβώτιο ανοίγεται και γίνεται δειγματοληπτικός φυσικός έλεγχος του περιεχομένου ή ακόμη και ολοσχερής έλεγχος περιεχομένου. Πως αποφασίζεται το είδος του ελέγχου; Ο Τελωνειακός προϊστάμενος, μεταφέρει την εντολή ελέγχου στους ελεγκτές, όπως αυτή προκύπτει από τον έλεγχο επικινδυνότητας βάσει των κάτωθι παραμέτρων:

• Μέσω του ηλεκτρονικού συστήματος (Υποσύστημα λήψης αποφάσεων και ανάλυσης κινδύνου) μετά την κατάθεση της Συνοπτικής Διασάφησης Εισόδου (ΕNS) πριν την άφιξη του φορτίου στα σύνορα/λιμάνια.
• Μέσω του ηλεκτρονικού συστήματος (Υποσύστημα ειδικών πληροφοριών και υποθέσεων) επιλέγονται τυχαία εμπορευματοκιβώτια για έλεγχο μέχρι του ετήσιου ποσοστιαίου ορίου (%) που έχει θεσμοθετήσει το Υπουργείο Οικονομικών, π.χ. 4% στις Διαμετακομίσεις, 5% εισαγωγές κ.τ.λ., μετά την άφιξη του φορτίου.
• Ο προϊστάμενος της Υπηρεσίας μπορεί να ζητήσει να γίνουν έλεγχοι κατά την κρίση του.
• Ο προϊστάμενος της Υπηρεσίας Λαθρεμπορίου του Τελωνείου που ασχολείται επίσης και με τον Έλεγχο Παραποιημένων και Απομιμητικών Προϊόντων, μπορεί κατά την κρίση του να ζητήσει τον έλεγχο του φορτίου.
• Τέλος, αφού τελειώσει η διαδικασία και το εμπόρευμα προχωρήσει στον προορισμό του είτε ελεύθερο είτε σε παρακολούθηση μπορεί να ζητηθεί “εκ των υστέρων έλεγχος” κατά την έξοδο του εμπορευματοκιβωτίου από την λιμενική πύλη, είτε στις αποθήκες προορισμού των ελεύθερων φορτίων, είτε ακόμα και στα καταστήματα που διατίθενται στην λιανική αγορά.

Πώς γίνονται οι έλεγχοι 1. Έλεγχος εγγράφων. Ελέγχονται από τον αρμόδιο ελεγκτή τα εμπορικά έγραφα του φορτίου – φορτωτική, τιμολόγιο, κιβωτολόγιο και η διατακτική – για την αληθή και ακριβή δήλωση τους και αν απαιτείται κτηνιατρική ή υγειονομική παρακολούθηση ελέγχονται και τα αντίστοιχα έγγραφα. Επίσης, ελέγχεται ο σωστός και ακριβής υπολογισμός των δασμών και των φόρων που προκύπτουν είτε πρόκειται για απελευθέρωση είτε για τελωνειακή παρακολούθηση (κατάθεση ανάλογης τραπεζικής εγγύησης) είτε για απαλλαγή από ΦΠΑ. 2. Φυσικός έλεγχος. Ο πιο “επώδυνος” έλεγχος που επιφυλάσσει οικονομικές επιβαρύνσεις στον παραλήπτη, καθυστερήσεις, αλλά και ενδεχόμενες ζημίες κατά την διενέργεια του. Σήμερα θεωρείται παρωχημένος καθότι σε τεχνικά προηγμένα λιμάνια και Τελωνεία οι έλεγχοι γίνονται με την βοήθεια μεγάλων scanners έτσι ώστε να πραγματοποιούνται ενδελεχώς οι απαιτούμενοι έλεγχοι χωρίς να συντρέχουν ιδιαίτερα έξοδα, καθυστερήσεις και φυσικά χωρίς να κινδυνεύει το φορτίο να υποστεί ζημίες. Ο φυσικός έλεγχος διακρίνεται σε δειγματοληπτικό, όπου ελέγχεται μέρος του φορτίου, και σε καθολικό όπου ελέγχεται όλο το φορτίο. Όσον αφορά τα λεγόμενα “ανοιχτά” φόρτια ή χύμα φορτία που βρίσκονται σε αποθήκες ή επί ανοιχτών μεταφορικών μέσων, η διαδικασία είναι πιο εύκολη σε σύγκριση με τα φόρτια που βρίσκονται σε κλειστά μεταφορικά μέσα ή εμπορευματοκιβώτια. Σε αυτήν την περίπτωση διατίθενται εργάτες και ανυψωτικά μέσα για την πραγματοποίηση του ελέγχου. Είναι υποχρέωση του παραλήπτη ή του εκπροσώπου του να διαθέσει και να πληρώσει όλα τα μέσα για την απρόσκοπτη εκτέλεση του ελέγχου σε ότι ζητηθεί από τον ελεγκτή. Αν κατά την διάρκεια των ελέγχων διαπιστωθούν λάθη και ανακρίβειες επιβάλλονται πρόστιμα τα οποία ξεκινούν από 100 ευρώ και κλιμακώνονται κατά την κρίση του Επόπτη ή του Διευθυντή σύμφωνα με το αν διαφαίνεται δόλος ή ενδεχόμενη λαθρεμπορία. Στις περιπτώσεις όπου κατά την πραγματοποίηση ελέγχου από την Δίωξη Παραποιημένων ή Απομιμητικών Προϊόντων βρίσκονται παραποιημένα προϊόντα ή απομιμήσεις, τότε αυτά κατάσχονται και καταστρέφονται με ευθύνη της εταιρείας που έχει τα εμπορικά δικαιώματα του προϊόντος. Επίσης, επιβάλλονται πρόστιμα έως 2.000 ευρώ στον παραλήπτη. Όταν όλοι οι έλεγχοι ολοκληρωθούν, το τελωνειακό παραστατικό υπογράφεται ως «έχει καλώς» και προωθείται ανάλογα και κατά περίπτωση για την οριστικοποίηση του.